Lýðveldishátíðin 1944. Ljósmynd: Sigurhans Vignir

Árbæjarsafn

Þar með lauk tæplega sex hundruð ára sögu Íslands sem hjálendu í danska konungsríkinu. Efnt var til þjóðaratkvæðagreiðslu um sambandsslitin og var kjörsókn með því mesta sem gerist. Tæplega 99% þeirra sem voru á kjörskrá greiddu atkvæði og féllu 97 % þeirra með sambandsslitum. 

Lýðveldisstofnunin 1944 var nokkurs konar endapunktur á um 100 ára friðsamri sjálfstæðisbaráttu Íslendinga við Dani, þar sem völdin fluttust smám saman frá Danmörku til Íslands, s.s. með endurreisn Alþingis 1845, nýrri stjórnarskrá 1874, heimastjórn 1904 og loks fullveldinu 1918, þegar Ísland varð sjálfstætt ríki í konungssambandi við Danmörku. 

Lýðveldishátíðin á Þingvöllum og lýðveldisstofnunin 17. júní 1944 er af mörgum talinn vera einn af merkustu atburðum Íslandssögunnar.

Um 25 þúsund manns mætti á þennan helgasta stað þjóðarinnar, hlýddu á ræður innblásnar af hátíðleika sem einkennir viðburði af þessu tagi, sameinuðust í húrrahrópum og sungu ættjarðarljóð. En óhætt er að segja að blautviðrið hafi sett mark sitt á hátíðarljómann. 

Lýðveldishátíðin á Þingvöllum hófst upp úr hádegi 17. júní 1944 og þegar klukkuna vantaði fimm mínútur í tvö setti forseti sameinaðs Alþingis þingfund og lýsti því formlega yfir „að stjórnarskrá lýðveldisins Íslands væri gengin í gildi“. Þar með var Ísland orðið frjálst og fullvalda lýðveldi. 

Næstu daga og vikur hélt lýðveldishátíðin svo áfram víða um land. Í höfuðstaðnum Reykjavík fór aðaldagskráin fram 18. júní með skrúðgöngum, lúðrablæstri, kórsöng, ræðuhöldum og íþróttasýningum. 

Frá Lýðveldishátíðinni á Þingvöllum 17. júní 1944. Ljósmynd: Sigurhans Vignir

Lýðveld­is­há­tíðin 1944

Í safnhúsinu Lækjargata 4-6 stendur nú yfir sýning af því tilefni að á þessu ári eru 80 ár síðan Íslendingar stofnuðu lýðveldi og sögðu sig úr ríkjasambandi við Danmörku.

Lýðveldishátíðin 1944